Gemengd broedpaar Zilvermeeuw x Kleine Mantelmeeuw in IJmuiden 2017

Tijdens het broedseizoen van 2017 bevond er zich op het Forteiland van IJmuiden een paartje Zilvermeeuw x Kleine Mantelmeeuw in de meeuwenkolonie. Voorbeelden van broedgevallen binnen Nederland en Europa tussen deze twee soorten zijn zeer schaars.

Als onderdeel van ons onderzoek naar broedende meeuwen op het Forteiland hebben wij dit paar nauwlettend gevolgd. Hieronder volgt een verslag.

Door Fred Cottaar, Maarten van Kleinwee en José Verbeek-Cottaar. Foto’s en video’s door Maarten van Kleinwee.

Dit artikel is ook beschikbaar als download op ResearchGate.

This article is also available in English

IJmuiden Forteiland als onderzoeksgebied

Op het Forteiland van IJmuiden bevindt zich al jaren een gemengde kolonie Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen die voor onderzoek op de voet wordt gevolgd. Sinds 1987 worden de aantallen broedparen geteld en in 2008 is er een kleurringprogramma aan zowel Zilvermeeuw als Kleine Mantelmeeuw opgestart in samenwerking met Kees Camphuysen van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ).

Het project maakt gebruik van groene kleurringen met daarop een 4-letter code beginnend met de letter Y. Omdat elke code uniek is kunnen de geringde meeuwen individueel herkend en gevolgd worden. Gedurende elk broedseizoen worden er 100 meeuwen voorzien van een kleurring en een metalen ring van Vogeltrekstation Arnhem. Het gaat hierbij om broedende volwassen meeuwen en meeuwen die dat jaar geboren worden.

Elk seizoen liggen de aantallen rond de 100 broedpaar Zilvermeeuwen en rond de 1000 broedpaar Kleine Mantelmeeuwen.

Het volgen van de gekleurringde meeuwen levert veel interessante informatie op, onder andere over plaatstrouw, broedplek in de kolonie, partnertrouw, broedsucces en trekwegen. Jaarlijks wordt geprobeerd om de status van elke gekleurringde meeuw in de kolonie vast te leggen.

Figuur 1: De meeuwenkolonie op het IJmuiden Forteiland.

Gemengd paar

Tijdens het broedseizoen van 2017 volgden we al enkele weken een gekleurringde man Zilvermeeuw (groen Y.CBC) in de buurt van de plek waar hij in 2016 op het nest was gevangen. Toen was de partner een Zilvermeeuw en samen kregen zij 2 kuikens die in een later stadium helaas verloren zijn gegaan.

We zaten echter met de opvallende situatie dat hij zich nu steeds alleen tussen Kleine Mantelmeeuwen ophield en wij daardoor geen vrouw Zilvermeeuw konden ontdekken.

Tijdens een bezoek aan de kolonie op 8 mei zagen wij ineens dat de Zilvermeeuw aan het baltsen was met een Kleine Mantelmeeuw: de Kleine Mantelmeeuw draaide rondjes om de Zilvermeeuw en bedelde om voedsel. In de korte periode dat wij dit tafereel observeerden braakte de Zilvermeeuw tot twee keer toe voedsel op voor de Kleine Mantelmeeuw. Dit gedrag is onderdeel van het vormen en bevestigen van de onderlinge band.

In de volgende video (zonder geluid) is te zien hoe het vrouwtje Kleine Mantelmeeuw om voedsel bedelt door voortdurend tegen de snavel van het mannetje Zilvermeeuw aan te tikken. Ook verdedigt de Zilvermeeuw het territorium door met een Kleine Mantelmeeuw te ‘grass-pullen’: trekken aan het gras als machtsvertoon. Niet lang daarna voert de Zilvermeeuw zijn partner die gretig het voedsel uit de bek haalt.

Omdat het kunnen identificeren en het kunnen volgen van een paartje van verschillende meeuwensoorten een unieke gebeurtenis is wilden wij ook graag het vrouwtje Kleine Mantelmeeuw voorzien van een metalen ring en kleurring. Dit lukte op 12 mei door haar met behulp van een inloopkooi op het nest te vangen. Sindsdien is zij te herkennen aan kleurring Groen Y.CHA.

Tijdens onze bezoeken aan de kolonie gedurende de rest van het seizoen bleek dat beide vogels elkaar netjes aflosten en goed samen leken te werken.

Gedurende de ei-fase was steeds één van beiden de eieren aan het uitbroeden terwijl de partner afwezig was. Tijdens de kuiken-fase waren vaak beiden aanwezig.

Dat het nest vlak langs een pad met afrastering lag (met af en toe verstoring van langslopend personeel of bezoekers) bleek ook geen belemmering voor het broeden te zijn.

Territorium en broedsucces

Bij de ontdekking van het paar op 8 mei werd bevestigd dat het territorium op een 10-tal meters afstand van de plek lag waar de man Zilvermeeuw in 2016 het nest had.

Er lag op 8 mei 1 ei in het nest.

Enkele dagen later, op 12 mei, lagen er 3 eieren in het nest (het gebruikelijke maximale aantal eieren voor Zilvermeeuwen en Kleine Mantelmeeuwen). Deze eieren hadden dezelfde kleur en hetzelfde patroon als de eieren van een Kleine Mantelmeeuw.

Op 15 mei en 2 juni waren alle drie de eieren nog aanwezig.

Ter markering van het nest is op 15 mei een genummerd paaltje geplaatst. Een week later, op 22 mei, is er een kastje naast het nest gezet met aan 1 kant een brede opening om zodoende als schuilplaats te dienen voor de aanstaande jongen.

Rond 10 juni werden de kuikens verwacht. Dit is redelijk aan de late kant omdat de eerste kuikens al rond 15 mei in de kolonie werden waargenomen. Gebruikelijk is ook dat de meeste eieren in deze kolonie eind mei uitkomen.

Bij nestcontrole op 12 juni werd maar 1 kuiken teruggevonden. Een onbevrucht ei lag nog in het nest en van het andere ei/kuiken is niets terug gevonden.

Het kuiken zag er hetzelfde uit als alle andere kuikens in de kolonie (kuikens van Zilvermeeuwen en Kleine Mantelmeeuwen zijn wat betreft kleur en dons patroon ook niet van elkaar te onderscheiden).

Het uitgekomen kuiken is op 12 juni voorzien van een kleine rode kleurring om het zo te kunnen volgen totdat het groot genoeg zou zijn voor een gecodeerde groene kleurring en metalen ring.

Helaas is het kuiken vanaf 19 juni niet meer waargenomen en is het waarschijnlijk rondom 16 juni al verloren gegaan.

Gedrag na kuikenverlies

Ondanks dat eieren en kuikens in een zeer vroeg stadium verloren waren gegaan bleef met name het mannetje tot begin juli zeer regelmatig het territorium verdedigen. Dit is een normale gang van zaken bij Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen die hun broedsel in een vroeg stadium verliezen.

Opvallend is dat het vrouwtje Kleine Mantelmeeuw na 16 juni alleen nog maar op 9 juli (onbevestigde waarneming) en 23 juli is waargenomen. Haar drang om het territorium te helpen verdedigen was kennelijk minder aanwezig dan bij het mannetje.

De laatste waarneming van de Zilvermeeuw op het Forteiland dateert van 10 juli. Na het broedseizoen is hij een aantal keren waargenomen in en rondom Leidschendam, Zuid-Holland, in augustus en september (onder andere op 6 september en 7 september).

Eerdere gevallen

Vanaf 2005 werd het Forteiland door ons enkele malen per broedseizoen bezocht om het aantal nesten te tellen en kuikens te ringen.

Vanaf 2008, toen het kleurringprogramma opgestart werd, bezochten wij het eiland vrijwel wekelijks (soms meerdere malen per week) gedurende de maanden april t/m juli.

Gedurende de dagen dat het eiland niet bezocht werd, werden de meeuwen zeer regelmatig vanaf de wal geobserveerd.

In al die jaren is ons alleen in april 2016 opgevallen dat er een mogelijk broedpaar was van een Zilvermeeuw (man) x Kleine Mantelmeeuw (vrouw). Van dit paar was de Kleine Mantelmeeuw geringd met een metalen ring. Vervolgwaarnemingen zijn toen helaas uitgebleven.

Wel zijn er in de kolonie elk jaar enkele paartjes Kleine Mantelmeeuw x Geelpootmeeuw aanwezig die ook jongen weten groot te brengen (zie bijvoorbeeld in 2017 Groen YCMP en Groen YCLD).

Dat het geval uit 2017 vrij uniek is in Nederland blijkt uit navraag bij andere meeuwenonderzoekers (Kees Camphuysen en Roland-Jan Buijs). Ook in hun kolonies, respectievelijk Texel en de Delta, is het een vrij zeldzaam verschijnsel. Bevestigde recente gevallen uit Nederland zijn:

• Kelderhuispolder, Texel, 2006
• Den Helder, Nieuwe Haven, 2010

Ook in de landen om ons heen wordt hybridisatie tussen deze twee meeuwensoorten als zeldzaam beschouwd. In België zijn er 2 recente gedocumenteerde gevallen bekend (1998 en 2005).

Zie verder de referenties aan het einde van dit artikel.

Discussie

Het is boeiend om stil te staan bij de vraag waarom de man Zilvermeeuw van partner is gewisseld en waarom voor een Kleine Mantelmeeuw gekozen is.

Ook vanuit het standpunt van de Kleine Mantelmeeuw gezien is de partnerkeuze boeiend: waarom een Zilvermeeuw als partner nemen in een kolonie met overwegend Kleine Mantelmeeuwen?

Van de man Zilvermeeuw weten we dat deze een vrouw Zilvermeeuw in het vorige seizoen had. Het is speculeren waarom er nu van partner gewisseld is maar het wisselen van partner is zeker niet ongebruikelijk bij deze meeuwensoorten.

Typische oorzaken zijn het overlijden van de partner of dat de partner zelf besloten heeft om van partner te wisselen. Het is bekend dat wanneer paartjes niet succesvol hun jongen weten groot te brengen (bijvoorbeeld omdat ze niet goed samen kunnen werken wat betreft het elkaar aflossen op het nest, het aanleveren van voedsel of het verdedigen van het territorium), dat er dan voor een andere partner gekozen wordt. Zoals gezegd was het mannetje Zilvermeeuw in het voorgaande seizoen niet succesvol met broeden en kan er daarom voor een andere partner gekozen zijn.

Een reden waarom de vrouw Kleine Mantelmeeuw voor een man Zilvermeeuw gekozen heeft kan zijn dat alle mannetjes reeds een partner hadden.

Vrouwtjes van grote meeuwensoorten vestigen zich regelmatig in een andere kolonie dan die waar zij geboren zijn. Dit zorgt voor een gezonde verdeling van de genen binnen de soort. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat het om een (jong) vrouwtje gaat die laat in het broedseizoen in de kolonie gearriveerd is.

Opvallend is echter dat dit soort situaties zich regelmatig voor zouden moeten doen binnen deze kolonie. Toch beperkt het aantal waargenomen gevallen zich tot 2.

Omdat de manier van communiceren middels het aannemen van houdingen en het uiten van roepen bij beide soorten vrijwel identiek is, zou ook dit het vormen van een band niet in de weg mogen staan.

Het is voor ons zover bekend uniek in Nederland en Europa om een gemengd paartje Zilvermeeuw x Kleine Mantelmeeuw van zo dichtbij te kunnen volgen met als bijkomend aspect dat beide partners geringd zijn. Indien het paar gelukt zou zijn om één of meerdere jongen groot te brengen die dan vervolgens ook gekleurringd zouden zijn, dan zou dat een unieke gelegenheid geweest zijn om bijvoorbeeld de kleedontwikkeling bij deze mengsoort te kunnen documenteren.

Wij zijn zeer benieuwd of beide meeuwen volgend broedseizoen weer samenkomen en wij hopen de ontwikkelingen ook dan weer te kunnen documenteren.

Dankwoord

Wij danken het PBN en Stichting Forteiland voor het mogen bezoeken van het Forteiland en voor het mogen uitvoeren van ons onderzoek naar de daar broedende meeuwen. Veel dank ook aan Kees Camphuysen (NIOZ) voor het leveren van de kleurringen voor de Kleine Mantelmeeuwen en Zilvermeeuwen en de life histories die door hem aan de aflezers worden verstuurd.

Referenties

• Adriaens P., H.J.P. Vercruijsse & E.W.M. Stienen 2012. Hybrid gulls in Belgium – an update. British Birds 105: 530-542.
• Camphuysen C.J. 2006. Gemengd broedpaar Zilvermeeuw x Kleine Mantelmeeuw op Texel in de zomer van 2006. Nieuwsbr. NZG 7(2): 8-10.
• Camphuysen C.J. 2013. A historical ecology of two closely related gull species (Laridae): multiple adaptations to a man‐made environment. Ph.D.‐thesis, Univ. Groningen, Groningen.
• Ellis J.C., S.M. Bogdanowicz, M. Caswell Stoddard & L.W. Clark 2014. Hybridization of a Lesser Black-backed Gull and Herring Gulls in Eastern North America. Wilson Journal of Ornithology 126: 338-345.
• Harris M.P. 1970. Abnormal migration and hybridization of Larus argentatus and L. fuscus after interspecies fostering experiments. Ibis 112: 488-498.
• Harris M.P., Morley C. & Green G.H. 1978. Hybridization of Herring and Lesser Black-backed Gulls in Britain. Bird Study 25: 161-166.
• Makkink G.F. (1935) Korte mededeelingen. British Lesser Black-backed Gull x Herring- Gull in Texel. Ardea 24 (1-2) : 208 – 209.
• Tinbergen N. 1929. A breeding-pair of Herring-Gull (Larus a. argentatus Pont.) x Lesser Black-backed Gull (Larus fuscus subspec.). Ardea 18: 1.
• Voous K.H. 1962. Another presumed hybrid of Lesser Black-backed Gull and Herring Gull in The Netherlands. Ardea 50: 171-172.